Ảnh: anconhainoico-nghi-1-R
Trong ngôn ngữ tiếng Việt, từ "ăn" có thể gây ra không ít rắc rối. Dường như từ này mang đầy nghĩa vụ, không thể bỏ qua. Thậm chí, các nhà ngôn ngữ học còn tranh cãi để xác định chính xác nghĩa của nó.
Theo nhà văn hóa Phan Khôi, ngày xưa ở Việt Nam có nhiều dịp để... ăn. Đám cưới, sinh con, đầy tháng, sinh nhật, cất nhà mới, đám ma, tuần sơ thất, chung thất, đám giỗ... và còn nhiều dịp khác nữa. Ăn cũng không chỉ xoay quanh thói quen ăn uống mà còn đính kèm với nhiều tín ngưỡng, tâm linh.
Nhưng vấn đề đặt ra là: Ăn có dễ hay khó? Đương nhiên là dễ rồi. Ai ai cũng biết ăn. Tuy nhiên, từ "ăn" trong tiếng Việt có thể mang đa nghĩa. "Ăn hoa hồng" chẳng hạn, chắc chắn không ai nghĩ đến việc phải nhai nuốt bông hoa cụ thể. "Ăn ảnh", "nước ăn chân", "ăn vạ", "ăn đèn", "ma ăn cổ", "ăn non"... có phải chỉ động tác ăn uống không? Không đúng. Nó mang một ý nghĩa sâu xa hơn.
Thông thường, "Ăn cây nào rào cây ấy" nhưng lại có kẻ "Ăn cây táo, rào cây xoan". Cuộc sống thật lạ, với những câu tục ngữ như "Ăn cháo gẫy răng" hay "Ăn cháo để gạo cho vây". Những lời như thế, dù có vẻ như không liên quan, lại mang đầy ý nghĩa của nó.
"Ăn" là một trong những niềm khoái lạc của con người trên trái đất. Nó vô cùng quan trọng, thậm chí còn được so sánh với việc động phòng. "Ăn nằm" là thú vui không thể thiếu sau đám cưới. Đã "ăn nằm" thì ai ai cũng muốn thành phần mình "mỏi gối, chồn chân cũng muốn trèo" đến mức muốn "ăn tươi nuốt sống"!
Biết ăn là một việc, biết nói là một việc khác. "Ăn trông nồi, ngồi trông hướng" và "Nói có sách, mách có chứng" là bản lĩnh của những người có tri thức.
Chắc hẳn ai cũng đã từng ăn thịt bò. Nhưng đúng phải là "Thứ nhất thịt bò đương tái, thứ hai con gái đương tơ". Muốn quảng cáo món ăn ngon, có câu này hay: "Già ăn trẻ lại, gái ăn đắt chồng". Ngoài ra, còn có những câu như "Ăn mít bỏ xơ, ăn hồng nhả hột", "Ăn cá nhả xương". Tuy nhiên, cần tránh "Ăn canh không chừa cặn", "Ăn khoai cả vỏ", "Ăn chó cả lông", "Ăn mó xó niêu", "Ăn sống ăn sít"...
Một điều thú vị là sự kết hợp giữa các loại "ăn" và "nói". Người ta thường nói: "Ăn mặn nói ngay còn hơn ăn chay nói dối", "Ăn có nhai, nói có nghĩ". Ngược lại, những người "ăn như rồng cuốn, uống như rồng leo, làm như mèo mữa" lại bị chế giễu. Thực tế cho thấy, đúng là "Ăn hại đái nát", "Ăn tục nói phét" không làm tốt được việc gì.
Những người "ăn mặn nói ngay" luôn được kính trọng trong xã hội. Trái ngược lại, những người "ăn hớt cơm chim" thì ít ai đánh giá cao. Chính vì vậy, họ đã trở thành ví dụ điển hình cho cách chúng ta nên sống và giao tiếp.
Đôi khi, trong cuộc sống, không ai dại gì để nổi lòng mà "ăn nằm". Khi người khác đối xử với chúng ta không công bằng, chúng ta nên biết tỏ ra lớn lao và thông minh hơn. Đôi khi, chỉ cần "ngậm miệng ăn tiền" mà thôi.
Truyện cười từ Huế cũng đáng để kể. Một người trộm gà nghĩ rằng không ai biết, nhưng lại bị nhà nghiên cứu Thân Trọng Tuấn phát hiện. Ông Tuấn có câu chửi độc đáo: "Đói thì tao cho ăn, khát thì tao cho uống. Đừng có gian lận, Ăn một miếng mà trở nên đáng sợ như thế này!"
Dù có thể cười và thích thú với những câu chuyện xoay quanh từ "ăn", chúng ta cần nhớ rằng, không nên chỉ tập trung vào việc "ăn ở" mà quên đi "ở ăn". Chúng ta nên luôn giữ bản lĩnh và thể hiện lòng biết ơn đối với người khác.
Tóm lại, "Ăn có nhai, nói có nghĩ" là một quy tắc quan trọng mà chúng ta nên tuân thủ. Cũng như câu tục ngữ nói: "Miếng ăn là miếng tồi tàn, mất ăn lộn gan lên đầu". Hãy ăn uống một cách lương thiện và làm việc chăm chỉ để có được cuộc sống an lành.
