Chế độ ăn và chế độ vận động đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị béo phì ở trẻ em. Các chuyên gia khuyên rằng: "Chế độ ăn cho trẻ béo phì cần được điều chỉnh phù hợp dựa trên nhu cầu dinh dưỡng và năng lượng trong từng giai đoạn điều trị và đảm bảo đáp ứng các nhu cầu của cơ thể để trẻ phát triển khỏe mạnh." Bài viết này được tư vấn bởi ThS.BS Nguyễn Anh Duy Tùng - Trung tâm Thông tin Y khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.
Mối liên hệ giữa thực phẩm và bệnh béo phì ở trẻ em
Béo phì là tình trạng tích tụ chất béo quá mức trong cơ thể. Trẻ bị béo phì có nguy cơ mắc nhiều vấn đề sức khỏe như cao huyết áp, hen suyễn, bệnh tiểu đường tuýp 2 và các vấn đề tim mạch. Bên cạnh đó, trẻ còn phải đối mặt với các vấn đề tâm lý, bị bạn bè chế giễu vì ngoại hình. Béo phì ở các bé gái còn tăng nguy cơ về dậy thì sớm.
Trong thời gian gần đây, số lượng trẻ thừa cân đã tăng gấp đôi và số trẻ béo phì đã tăng gấp ba. Điều này chủ yếu do thói quen ăn uống kém, thiếu chất xơ, rau xanh, trái cây và ăn quá nhiều đồ ăn nhẹ chứa nhiều calo.
Theo chia sẻ của ThS.BS Nguyễn Anh Duy Tùng, 80% hiệu quả giảm cân của trẻ phụ thuộc vào chế độ ăn uống. Vì vậy, cách tốt nhất để ngăn chặn tình trạng thừa cân và béo phì ở trẻ là thực hiện chế độ vận động và dinh dưỡng phù hợp với lứa tuổi.
Tuy nhiên, thói quen ăn uống của trẻ có thể bị ảnh hưởng bởi gia đình, người thân, bạn bè, trường học hay thông qua các phương tiện truyền thông. Do đó, trẻ không chỉ cần được thực hiện chế độ dinh dưỡng khoa học mà còn cần được giáo dục kiến thức về dinh dưỡng, nhận biết nguy hiểm của việc ăn mất kiểm soát, thừa cân và béo phì, từ đó tìm kiếm thực phẩm phù hợp.
Chế độ ăn không lành mạnh là nguyên nhân gây béo phì ở trẻ.
Các chất dinh dưỡng có thể gây béo phì ở trẻ
Theo nghiên cứu, lượng calo được cung cấp cho cơ thể mỗi ngày qua các sản phẩm ngũ cốc chiếm tỷ lệ cao nhất, 31%. Lượng calo cung cấp qua các loại thực phẩm khác với giá trị dinh dưỡng thấp hơn, chiếm 22%. Thức ăn nhẹ đóng góp 27% tổng lượng calo. Ngoài ra, cơ thể tiêu thụ calo một cách sau:
- Vào buổi sáng: 18% tổng lượng calo.
- Vào buổi trưa: 24% tổng lượng calo.
- Vào buổi tối: 31% tổng lượng calo.
Một nghiên cứu khác chỉ ra rằng, hơn 41% lượng calo được cung cấp cho trẻ từ 4 tuổi trở lên tại Canada đến từ các thức ăn nhẹ và các thực phẩm không lành mạnh như khoai tây chiên, sô cô la, nước ngọt, nước trái cây, siro, thực phẩm chứa chất bảo quản, chất béo và dầu.
Những quan niệm sai lầm về béo phì ở trẻ
Ở Việt Nam, nhiều gia đình có quan niệm "Trẻ mũm mĩm mới đáng yêu, trẻ béo tốt mới khỏe mạnh". Do đó, nhiều phụ huynh không quan tâm khi cân nặng của trẻ vượt quá mức tiêu chuẩn hoặc không nhận ra rằng trẻ đang rơi vào tình trạng thừa cân và béo phì. Phần lớn trẻ béo phì đều mắc phải các quan niệm sai lầm về chế độ dinh dưỡng, bao gồm:
1. Chế độ ăn nhiều thịt ít rau
Thay vì đảm bảo cân bằng, nhiều bố mẹ cho trẻ ăn quá nhiều đạm động vật hơn đạm thực vật, cho trẻ ăn nhiều thịt nhưng lại ít rau xanh, củ quả hay các loại đậu. Điều này làm cho trẻ dễ trở thành nguồn gốc của tình trạng thừa cân và béo phì ở sau này.
2. Chiều theo sở thích ăn uống của trẻ
Trẻ em dễ bị hấp dẫn bởi các món ăn đường phố, thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn, không lành mạnh như gà rán, xúc xích, khoai tây chiên, snack, bánh kẹo, đồ uống có gas,... Tuy nhiên, để tránh làm con buồn, quấy khóc, nhiều phụ huynh cho phép trẻ ăn theo sở thích của mình. Điều này làm tăng nguy cơ mắc béo phì ở trẻ.
Bố mẹ chiều theo sở thích ăn uống của trẻ có thể khiến nguy cơ béo phì ở trẻ tăng cao.
3. Mong muốn trẻ tăng cân
Theo khảo sát của Viện Nghiên cứu Y Xã hội học (ISMS) vào năm 2013, có đến 30% mẹ không nhận ra rằng con của mình thừa cân, 15% mẹ muốn con tăng cân mặc dù trẻ đã bị béo phì. Nhiều mẹ tin rằng việc ăn nhiều và béo tốt sẽ cung cấp đủ năng lượng và dưỡng chất cho lúc trẻ ốm đau. Do đó, trẻ bị ép ăn quá mức hoặc ăn những thực phẩm không tốt cho sức khỏe.
Chế độ ăn cho trẻ béo phì muốn giảm cân
Chế độ ăn cho trẻ béo phì muốn giảm cân cần cung cấp đủ 4 nhóm chất cần thiết cho sự phát triển của cơ thể, bao gồm chất đạm, chất béo, chất bột đường, vitamin và khoáng chất. Đồng thời, chế độ ăn của trẻ cần đáp ứng nhu cầu năng lượng cho hoạt động và tăng trưởng, phù hợp với mức độ vận động hàng ngày. Dưới đây là một số gợi ý:
-
Sử dụng thực phẩm giàu protein như thịt ít mỡ, tôm, cua, cá, sữa đậu nành, phô mai, trứng, sữa bột tách bơ, đậu đỗ để bổ sung chất đạm cho trẻ. Hàm lượng protein cần bổ sung cho trẻ mỗi ngày:
- Trẻ từ 1 - 3 tuổi: cần 19 - 25g/ngày.
- Trẻ từ 4 - 8 tuổi: cần 25 - 40g/ngày.
- Trẻ từ 9 - 13 tuổi: cần ít nhất 40g/ngày.
-
Cho trẻ sử dụng các thực phẩm chứa carbohydrates có nhiều chất xơ như bánh mì đen, ngũ cốc nguyên hạt,...
-
Bổ sung chất béo lành mạnh cho trẻ thông qua các thực phẩm chứa chất béo không no, giàu omega-3 như cá hồi, các loại cá béo, dầu ô liu,... Điều này không chỉ giúp cung cấp năng lượng cho cơ thể mà còn giúp não bộ phát triển, tăng khả năng hấp thụ vitamin và giảm cân.
-
Tăng cường việc tiêu thụ chất xơ, rau xanh và trái cây trong các bữa ăn hàng ngày để bổ sung vitamin và khoáng chất cho trẻ.
-
Hạn chế trẻ ăn thực phẩm chứa nhiều gia vị, điều chỉnh lượng muối trong bữa ăn hàng ngày dưới 5g/ngày. Đặc biệt, nếu trẻ hoặc gia đình có tiền sử tăng huyết áp, chỉ nên dùng 2 - 4g muối/ngày.
-
Đa dạng hóa món ăn hàng ngày, thay đổi cách chế biến để kích thích khẩu vị của trẻ. Bố mẹ nên ưu tiên chế biến thực phẩm qua các phương pháp hấp, luộc, ăn thức ăn thanh đạm, ít cholesterol.
-
Trẻ béo phì nên duy trì chế độ ăn điều độ, ăn đủ 5 bữa/ngày, ăn đúng giờ và nhai kỹ. Lưu ý, thời gian giữa bữa ăn cuối trong ngày và giờ đi ngủ của trẻ cần ít nhất 2 tiếng.
Ngoài ra, bố mẹ cần hạn chế cho trẻ ăn thực phẩm chứa nhiều chất béo, cholesterol, thức ăn nhiều năng lượng, đường, đồ uống có chất kích thích như trà sữa, trà, cà phê, thịt mỡ, bơ, nội tạng động vật, đồ chiên rán, bánh kẹo, mứt, chè, kem, nước ngọt, sô cô la,...
Thực đơn giảm cân cho trẻ béo phì
Việc xây dựng thực đơn giảm cân cho trẻ béo phì cần đảm bảo 4 nguyên tắc sau: giảm lượng calo trong khẩu phần ăn, chia nhỏ bữa ăn, tăng protein và chất xơ, giảm tinh bột và đường. Dưới đây là một thực đơn giảm cân cho trẻ béo phì do Viện dinh dưỡng Quốc gia đề xuất (không bao gồm sữa):
Ngày 1:
- Sáng: 1 chiếc bánh mì pate + 100g bưởi tươi
- Trưa: 50g trứng chiên + 1 chén canh bí xanh + ½ chén cơm
- Tối: 100g bông cải xanh xào thịt + ½ chén cơm
Ngày 2:
- Sáng: 50g chả lụa + 100g bánh ướt + 1 trái táo xanh
- Trưa: 50g tôm tươi nấu bí xanh + ½ chén cơm
- Tối: 50g thịt luộc + 100g bún + 2 trái táo xanh
Ngày 3:
- Sáng: 1 tô bánh canh + 1 ly nước cam
- Trưa: 50g thịt băm xào + 30g dưa chuột + ½ chén cơm
- Tối: 1 chén canh bầu nấu tôm khô + ½ chén cơm
Ngày 4:
- Sáng: 100g xôi đỗ + 1 trái cam
- Trưa: 50g trứng sốt cà chua + ½ chén cơm + 1 miếng dưa hấu
- Tối: 100g tôm luộc + 100g miến xào + 1 chén canh khổ qua
Ngày 5:
- Sáng: 30g thịt heo chà bông + 1 gói cháo ăn liền
- Trưa: 50g ức gà + 20g rau bina xào + ½ chén cơm + 3 trái mận
- Tối: 50g thịt heo nấu bông cải + 100g bún tàu
Ngày 6:
- Sáng: 50g bún riêu cua + táo xanh
- Trưa: 70g cá lóc nấu canh chua + ½ chén cơm + 3 miếng ổi
- Tối: 50g thịt heo nấu củ cải trắng + ½ chén cơm
Ngày 7:
- Sáng: 1 chiếc bánh gì + 3 quả dâu tây
- Trưa: 100g nấm xào tương + ½ chén cơm + 200ml nước ép dứa
- Tối: 1 chén canh cua mồng tơi + 50g thịt luộc + ½ chén cơm
"Nguyên nhân và triệu chứng béo phì ở trẻ mầm non": Xem thêm
Chế độ vận động cho trẻ béo phì
Chế độ vận động phù hợp là một phần quan trọng trong quá trình giảm cân của trẻ béo phì. Bố mẹ nên khuyến khích, tạo điều kiện cho trẻ vận động nhiều hơn để tiêu thụ năng lượng dư thừa trong cơ thể. Trẻ nên thực hiện ít nhất 1 giờ vận động mỗi ngày và giới hạn thời gian sử dụng các thiết bị điện tử như TV, máy tính, điện thoại,... không quá 2 giờ mỗi ngày (không tính thời gian sử dụng ở trường học).
Bên cạnh việc tham gia các môn thể thao như bóng đá, bóng rổ,... tại trường học, bố mẹ có thể dạy con làm các công việc nhà nhỏ như tưới cây, quét nhà, lau nhà. Bố mẹ cũng nên dành thời gian đi chơi với con, đưa con đi công viên để trẻ có thể vận động nhiều hơn và tránh xa các thiết bị điện tử. Ngoài ra, trẻ cần tuân thủ thời gian ngủ phù hợp, đảm bảo đủ giấc và ngủ sâu.
Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc và những vấn đề sức khỏe khác của trẻ em, bạn có thể liên hệ Khoa Nhi tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, TP.HCM.
Chế độ ăn cho trẻ béo phì muốn giảm cân cần được xây dựng một cách từ từ và hợp lý để đạt được hiệu quả tối ưu. Việc giảm cân cho trẻ béo phì không thể nhanh chóng, đòi hỏi sự kiên nhẫn và quyết tâm. Vì vậy, bố mẹ nên luôn động viên và đồng hành cùng trẻ.
