Hình ảnh: Cây mã đề
Cây mã đề không chỉ được biết đến với tác dụng tiêu viêm, kháng khuẩn và thanh nhiệt, mà còn được sử dụng trong việc điều trị viêm đường tiết niệu, đái rắt đau buốt và nhiều bệnh lý khác. Cây mã đề giàu chất dinh dưỡng và có nhiều ứng dụng y học.
I. Mô tả cây mã đề
Đặc điểm sinh thái của mã đề
Cây mã đề có thân ngắn, lá mọc ở dưới gốc và có cuống ngắn. Phiến lá có gân dọc sống, hình thìa hoặc trứng. Cây mã đề mọc thẳng đứng và có quả hộp chứa hạt màu nâu đen bóng. Mỗi quả mã đề thường có khoảng từ 8 đến 20 hạt.
Phân bố của cây mã đề
Cây mã đề thường được trồng ở hầu hết mọi nơi trên nước ta.
Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản
- Bộ phận dùng: Lá và hạt
- Thu hái: Lá có thể được thu hoạch sau khi trồng hạt khoảng 7 - 8 tháng. Còn hạt thì thường thu hái sau khi quả đã chín.
- Chế biến hạt: Quả sau thu hoạch được phơi khô, đập lấy hạt và tiếp tục phơi khô.
- Bảo quản: Nơi thoáng mát
Thành phần hóa học
Toàn thân cây mã đề chứa nhiều rinantin và aucubin. Lá cây có nhiều chất đắng, chất nhầy, vitamin C, K và các carotin. Hạt chứa chất nhầy, cholin, acid plantenolic và adnin.
II. Vị thuốc
Tính vị và quy kinh
- Tính mát, vị ngọt
- Quy kinh: Thận, Can và bàng quang
Tác dụng dược lý
Mã đề có tác dụng lợi tiểu, tiêu viêm và được sử dụng trong điều trị nhiều bệnh như:
- Điều trị ho
- Tiêu đờm
- Chữa chứng tiểu dắt hoặc bí tiểu
- Điều trị viêm cầu thận mãn tính
- Hỗ trợ cai thuốc
- Làm thuốc bổ tốt cho bệnh nhân cao huyết áp
Cách dùng và liều lượng
Mã đề có thể dùng dưới dạng lá khô giã hoặc nấu nước uống. Liều dùng cụ thể phụ thuộc vào loại bệnh của từng người.
Hình ảnh: Tác dụng của cây mã đề
III. Kinh nghiệm chữa bệnh từ cây mã đề
Chữa viêm cầu thận cấp tính
Dùng 26 gram mã đề kết hợp với 20 gram thạch cao, 6 gram quế chi, 12 gram bạch truật, 6 gram cam thảo, 12 gram ma hoàng, 6 gram gừng, 8 gram mộc thong và 12 gram đại táo. Sắc thuốc uống.
Điều trị viêm cầu thận mãn tính
Dùng 16 gram mã đề, 12 gram rễ cỏ tranh, 8 gram trư linh, 12 gram hoàng bá, 8 gram hoạt thạch, 12 gram hoàng liên và 12 gram phục linh. Sắc uống. Uống mỗi ngày trong 1 tháng.
Trị chứng viêm đường tiết niệu cấp
Dùng 20 gram mã đề, 30 gram ích mẫu, 15 gram bồ công anh, 30 gram rễ cỏ tranh, 15 gram chi tử, 6 gram cam thảo cùng với cỏ nhọ nồi và kim tiền thảo mỗi vị 20 gram. Uống sắc thuốc mỗi ngày trong 10 ngày.
Chữa sỏi bàng quang
Dùng 30 gram mã đề, 30 gram kim tiền thảo và 30 gram diếp cá. Sắc thuốc và chia uống 2 lần mỗi ngày. Sử dụng liên tục trong 5 ngày.
Điều trị viêm bể thận cấp tính
Kết hợp 50 gram cây mã đề tươi, 50 gram cỏ bấc đèn tươi và 50 gram cỏ rễ tranh tươi. Sắc thuốc chia đều và uống trong ngày. Uống từ 5 - 7 ngày.
Chữa đi tiểu ra máu
Dùng lượng lá mã đề và ích mẫu bằng nhau (12 gram), rửa sạch, giã nát và vắt lấy nước cốt uống.
Điều trị sỏi đường tiết niệu
Kết hợp rễ cỏ tranh và mã đề, mỗi vị 20 gram, với kim tiền thảo 30 gram. Sắc thuốc và uống nhiều lần trong ngày.
Lợi tiểu, chữa khó tiểu
Dùng 10 gram hạt mã đề kết hợp với 2 gram cam thảo, sắc với 600 ml nước. Khi thuốc cạn còn 200 ml, chia làm 3 lần uống trong ngày.
Cải thiện chứng bí tiểu tiện
Dùng 12 gram hạt mã đề sắc hoặc hãm với nước, uống nhiều lần trong ngày.
Chữa lỵ
Sử dụng lá mã đề, cỏ seo gà và dây mơ lông, mỗi vị 12 gram, sắc uống.
Điều trị lỵ cấp và mạn tính
Hái 30 gram rau sam tươi và lá mã đề, nấu nước và uống thay nước lọc.
Trị bệnh tiêu chảy
Kết hợp rau má tươi, mã đề tươi và nhọ nồi tươi, mỗi vị một nắm. Sắc với 500 ml nước cho đến khi thuốc đặc, lọc và uống.
Chữa tiêu chảy mạn tính
Dùng 8 gram hạt mã đề sắc chung với cam thảo dây, rau má, cát căn, đẳng sâm (mỗi vị 12 gram) và 8 gram cúc hoa. Uống thuốc mỗi ngày trong 1 tháng.
Điều trị chứng nóng phổi, ho dai dẳng
Dùng 20 - 50 gram mã đề tươi, rửa sạch và sắc thuốc. Uống 3 lần trong ngày, mỗi lần cách nhau 3 tiếng.
Chữa ho có đờm
Kết hợp 10 gram mã đề, 2 gram cam thảo và 2 gram cát cánh.
Trị viêm phế quản
Dùng 6 - 12 gram hạt mã đề, sắc nước và uống nhiều lần trong ngày.
Hình ảnh: Cây mã đề chữa bệnh gì?
IV. Các món ăn chế biến từ cây mã đề
Cháo mã đề
Cháo mã đề là một món ăn được ưa chuộng tại nhiều tỉnh ở Trung Quốc. Ngoài mã đề và gạo là nguyên liệu chính, thêm một ít hành và chút muối để tăng hương vị đậm đà cho món ăn. Món cháo mã đề có tác dụng trị đờm, thanh nhiệt, lợi tiểu và sáng mắt.
Canh mã đề
Món canh mã đề được biết đến từ cuốn sách Thánh Tuế Tổng Lục. Với lá mã đề, hành, gừng và muối, món canh không chỉ thơm ngon mà còn hỗ trợ điều trị đau buốt tiết niệu và đái ra máu.
V. Đối tượng không nên dùng mã đề? Những đối tượng sau không nên sử dụng mã đề để điều trị và tránh gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe:
- Phụ nữ mang thai
- Người bị táo bón
- Người có chứng tiểu nhiều
- Người thận hư, không có thấp nhiệt, dương khí hạ giáng
Thông tin về cây mã đề và các bài thuốc chữa bệnh chỉ mang tính chất tham khảo. Để đảm bảo an toàn và giảm thiểu tác dụng phụ, người bệnh nên chỉ sử dụng cây mã đề khi có sự đồng ý và hướng dẫn của thầy thuốc chuyên môn.
Source: Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
